Bilişsel eksiklik ya da bilişsel işlev bozukluğu olarak da adlandırılan bilişsel sorunlar, bir kişide dikkat, düşünme ve bellek gibi mental (zihinsel) işlevleri içeren de bilgi işlem sürecinde güçlük olduğunda ortaya çıkar.

Çocuklar da dahil olmak üzere kemoterapi gören insanların yaklaşık %20’si bazı bilişsel yan etki sorunları yaşayacaktır. Karşılaştıkları güçlüklerin şiddeti değişebilir ve günlük aktivitelerini yapmalarını güçleştirebilir.

Åžiddetli bilişsel sorunlar yaşayan kişiler, doktorları ve/veya sosyal hizmet uzmanları ile karşılaştıkları sorunlarla başa çıkmanın yolları hakkında konuşmak için desteklenmelidir.
 

Bilişsel sorunlar birçok alanda güçlükler içerir, örneğin:
 

·         Konsantrasyon ya da dikkatini yöneltme güçlüğü (kısa dikkat süresi)

·         Bellek kaybı ya da anımsama güçlüğü (özellikle kısa süreli bellek ile ilgili sorunlar)

·         Kavrama ya da anlama sorunları

·         Yargılama ve akıl yürütme güçlükleri

·         Aritmetik, organizasyon ve dil becerilerinde bozukluk (düşünceleri organize edememe, doğru sözcüğü bulamama ya da çek defterini veya banka hesap cüzdanını kontrol edememe gibi)

·         Çoklu görevleri yerine getirme sorunları (çok görevlilik)

·         Mantıksız davranış, mizaç değişimleri, uygunsuz öfke ya da ağlama ve sosyal olarak uygunsuz davranış (inhibisyon bozukluğu, dürtüleri kontrol edememe) gibi davranışsal ve emosyonel değişiklikler

·         Konfüzyon (deliryum)
 

Ek olarak, "kemobeyin,” bazen de “kemo-sis,” kemoterapi aldıktan sonra bazı insanlarda ortaya çıkan bilişsel sorunları tanımlamak için kanserden sağ kalanları tarif ederken kullanılan bir terimdir. Bu insanlar bellek, düşünme ve konsantrasyon gibi mental (zihinsel) becerilerde uzun süreli sorunlar yaşayabilirler. İnsanlar bazen kemobeyinin mental (zihinsel) bir sis perdesi altında olmaya benzediğini söyler.
 

Kanser, kanser tedavileri, ilaçlar ya da aşağıdaki türden diğer bozuklukları içeren birçok neden bilişsel bozukluklara yol açabilir:
 

·         Beyin kanseri

·         Beyine metastaz yapan (yayılan) diğer kanserler

·         Özellikle yüksek doz olmak üzere kemoterapi

·         Baş ve boyuna ya da tüm vücuda radyasyon tedavisi

·         Biyopsi sırasında ya da bir kanser tümörünün çıkarılması sırasında beyin alanlarının hasar görebileceği ya da bozulabileceği beyin ameliyatı

·         Hormon tedavisi

·         İmmünoterapi (interferon [Roferon-A, Intron A, Alferon N] ve interlökin-2 [Proleukin] dahil)

·         İlaçlar: bazı bulantı önleyici ilaçlar, antibiyotikler, ağrı kesiciler, immünosüpresanlar, antidepresanlar, anksiyete ilaçları, kalp ilaçları ve uyku bozukluğunu tedavi eden ilaçlar dahil

·         Enfeksiyonlar: özellikle merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) enfeksiyonları ve yüksek ateşe neden olan enfeksiyonlar

·         Kanser ve kanser tedavisi ile ilgili diğer durumlar: anemi, yorgunluk, stres, depresyon, insomni, hiperkalsemi (kan kalsiyumu yüksekliği) ve dehidratasyona ya da organ yetmezliğine neden olan elektrolit (vücudunuzda potasyum ve sodyum gibi bir mineral) dengesizliği dahil

·         Demir, B vitamini ya da folik asit gibi spesifik vitamin ve minerallerin yeterli düzeyde olmaması

·         Kanser ile ilgili olmayan diğer beyin ve sinir sistemi bozuklukları
 

Anemi ya da bir elektrolit dengesizliği gibi geri dönüşümlü bir durumun neden olduğu bilişsel sorunlar, genellikle bu durumun tedavisi sonrasında düzelir. Benzer biçimde bir ilacın yol açtığı sorunların da ilaç kesildikten sonra geçmesi beklenir. Beyindeki kanser ile ilgili sorunlar genellikle tedavi ile düzelir fakat bazı semptomlar sürebilir. Ne yazık ki, kemoterapi (kemobeyin gibi), radyasyon tedavisi ya da diğer kanser tedavileri ile ilgili bilişsel sorunlar kalıcı olabilir. Bu uzun süreli bilişsel sorunların tedavi yönetimi aşağıdakileri içerebilir:
 

·         Uyarıcılar, antidepresanlar ve opiyat antagonistleri dahil olmak üzere ilaçlar

·         Günlük yaşam aktiviteleri ve iş ile ilgili beceriler açısından insanlara yardımcı olmak amacıyla meşguliyet tedavisi ve rehabilitasyon

·         Hastaların bilişsel becerilerini düzeltmeye ve bilişsel sorunları ile başa çıkma yolları bulmalarına yardımcı olacak bilişsel rehabilitasyon (nöropsikolojik rehabilitasyon olarak da bilinir) ve bilişsel eğitim

·         Randevu, aktivite ve önemli tarihleri anımsayabilmek için bir takvim ya da günlük ajanda kullanın.

·         İnsanlardan bilgileri tekrar etmelerini ve yeni bilgileri (isim ve telefon numarası) yazmalarını isteyin; konuşmalar sırasında bir kayıt cihazı kullanın ya da not alın.

·         Hatırlatıcı notlar kullanın ve liste yapın.

·         Bulmaca ya da yap-boz, resim yapmak, bir müzik aleti çalmak ya da yeni bir hobi öğrenmek gibi beyin güçlendirici mental (zihinsel) aktiviteler ile beyin egzersizi yapın.

·         Fizik aktivite mental (zihinsel) uyanıklığı artırabilir. Yürüme ve yüzme gibi sporlar ile yoga ya da bahçecilik yapmayı deneyin.
 

Küçük çocuklar özellikle uzun süreli bilişsel gerilemeye (cognitive setbacks) duyarlıdır. Bu uzun süreli eksiklikler en yaygın olarak baş ve boyun radyasyonu gibi doğrudan merkezi sinir sistemine (MSS) yönelik radyasyon tedavisi, total vücut radyasyon tedavisi ve doğrudan omuriliğe (intratekal kemoterapi) ya da beyine (intraventriküler kemoterapi) yönelik kemoterapi gören çocuklarda ortaya çıkar. Merkezi Sinir Sistemine yönelik kemoterapi ve/veya radyasyon tedavisi en yaygın olarak MSS tümörleri, baş ve boyun sarkomu ve akut lenfoblastik lösemi (ALL) tedavisinde kullanılır. Bilişsel eksikliklere en duyarlı olan çocuklar beş yaşından önce tedavi edilmiş olanlardır.
 

Uzun süreli bilişsel eksiklikler tedavinin sonlanmasından aylar ya da yıllar sonra ortaya çıkabilir ve yetişkinlikte de sürebilir. Çocuklukta kanser geçirmiş olanlarda uzun süreli bilişsel eksiklikler aşağıdakileri içerebilir:
 

·         Toplam zekada azalma (düşük IQ)

·         Öğrenme güçlükleri

·         Dikkat süresinde azalma ve dikkat eksikliği bozuklukları

·         Sosyal, emosyonel ve davranışsal gelişim dahil olmak üzere gelişmede gecikme

·         Akademik başarının düşük olması (özellikle okuma, dil ve matematik)

·         Alıcı ve ifade edici dil becerilerinde azalma

·         Sözel ve sözel olmayan bellek becerilerinde azalma
 

Meşguliyet tedavisi, konuşma tedavisi, davranış tedavisi, sosyal beceri eğitimi, bilişsel rehabilitasyon ve (dikkat eksikliği bozukluklarında metilfenidat gibi) ilaçlarla çocuklara yardım edilebilir. Bazı çocukların okulda öğrenmeye ya da dikkati sürdürmeye yönelik yeni yollar öğrenmeleri gerekebilir.

Duruma özel okuma ve matematik eğitimi, özel öğretim programları ve IEP (kişiye özel öğretim programlar) gibi okul içinde ek seçenekler de yararlı olabilir. En fazla yararı erken müdahalenin sağladığı görüldüğünden, ebeveynlerin olası bilişsel sorunların farkında olması ve bir sorundan şüphelendiklerinde en kısa zamanda çocuklarının pediatrist ya da onkoloji uzmanı ile konuşmaları önemlidir.